विविधतामा एकताको महŒव

क. राष्ट्रिय पहिचान र राष्ट्रिय गौरवको वृद्धि ः विविधताले भरिएको तर एकता कायम भएको देशले विश्व जगतमा एक अद्वितीय र बलियो पहिचान बनाउन सक्दछ । विभिन्न संस्कृति, भाषा र परम्पराले देशलाई धनी बनाउ“छन् र उक्त देशको गौरव बढाउ“छन् । 

ख. सामाजिक सद्भाव र सहिष्णुता ः विविधताको सम्मान हु“दा देशमा मेलमिलाप र सहिष्णुताको विकास हुन्छ । विभिन्न पृष्ठभूमि भएका मानिसहरू एक साथ मिलेर बस्न र एकअर्काबाट सिक्न सक्छन् । 

ग. ज्ञान र अनुभवको आदनप्रदान ः फरक संस्कृति र विचार भएका मानिसहरूले एक अर्कालाई नया“ ज्ञान, सिप र अनुभव प्रदान गर्न सक्दछन् । यसले गर्दा देशका समग्र विकासमा सहयोग गर्न सक्दछ । 

घ. आर्थिक विकासमा सहयोगी ः देशमा रहेको विविधताले देशमा विभिन्न प्रकारका आर्थिक अवसरपनि सिर्जना गर्दछ । विभिन्न सिप र प्रतिभा भएका मानिसहरूले देशमा विभिन्न पेसा, व्यवसाय र उद्योगहरू सञ्चालन गर्न सक्छन् । (थप बु“दा ः समस्या समाधानमा सहयोगी, देशको सांस्कृतिक समृद्धि, देशमा मानवीय मूल्यको विकास, समान सांस्कृतिक मान्यता भएका देशहरूसँग सम्बन्ध विस्तार, सामाजिक समस्या समाधानमा सहजता, राष्ट्रिय सुरक्षा बलियो हुन सक्ने, देशमा रहेका जनतामा, लचकता र अनुकुलन क्षमताको विकास हुने आदि) 

प्रश्न ः नेपालको संविधानले विविधतालाई एकतामा समेट्ने विभिन्न प्रयास गरेको.....

उत्तर ः बुँदा मात्रै ः नेपालको संविधानको प्रस्तावनामा ः बहुजातीय, बहुभाषिक, बहुधार्मिक..... विशेषतायुक्त नेपालको निर्माण गर्न सङ्कल्प गरिएको छ, यसले विविधतालाई स्वीकार गरेको छ । 

सबै भाषा र संस्कृतिको सम्मान ः संविधानको धारा ६ नेपाली भाषालाई सरकारी कामकाजको भाषा मानिएको छ तर धारा ६ (२) ले प्रत्येक भाषाभाषीलाई आफ्नो मातृभाषामा शिक्षा लिन पाउने हक र सरकारी कामकाजमा प्रयोग गर्न पाउने हक प्रदान गरेको छ ।

धर्मनिरपेक्षताको प्रावधान ः  नेपालको संविधानको धारा....... धर्मनिरपेक्षताको व्यवस्था, सबै धर्म प्रति राज्यको समान सम्मान व्यक्त गरिएको । 

सामाजिक न्याय र समावेशीकरण ः संविधानको भाग ४ ः मौलिक हकमा सामाजिक न्यायको हकको व्यवस्था

समावेशी प्रतिनिधित्व, समानुपातिक प्रतिनिधित्वको व्यवस्था

स्थानीय स्वायत्त शासन ः स्थानीय तहलाई अधिकार दिएको, स्थानीय तहमा रहेका विविधताको संरक्षण गर्नका लागि

भेदभाव विरुद्धको हक ः धारा १८, नागरिकता सम्बन्धी व्यवस्था आदि । 

for class 12

 

अन्तरप्रदेशिक सम्बन्ध तथा यसको आवश्यकता र महत्त्व

• विभिन्न प्रदेशहरूको आआफ्नै अन्तरप्रदेशिक सम्बन्ध हुनु आवश्यक छ। प्रदेशहरूबीचको विशेषता छुट्टाछुट्टै भएकाले विकासका लागि अन्तरनिर्भरता र सहकार्यको भावना हुनु आवश्यक मानिन्छ।
• कुनै पनि प्रदेश सबै कुरामा आत्मनिर्भर बन्न सक्दैन। एक प्रदेशको आवश्यकता पूरा गर्नका लागि अर्को प्रदेशको सहयोग चाहिन्छ।
• कतिपय साझा प्रदेशस्तरीय सरोकारका मुद्दाहरूमा पनि परामर्श र सहकार्य गर्नु परिपर्दछ।
• एक प्रदेशले अर्को प्रदेशलाई सहयोग नगरेमा साझा स्वार्थ र स्थानीयतामा कठिनाइ उत्पन्न हुन्छ।
• प्रदेशबीचको आपसी सम्बन्धले राष्ट्रिय एकतालाई मजबुत पार्दछ। त्यसैले सङ्घीय राज्यमा अन्तरप्रदेशिक सम्बन्ध बलियो हुनु आवश्यक मानिन्छ।

अन्तरप्रदेशिक सम्बन्धको औचित्य (आवश्यकता तथा महत्त्व):

• (क) अन्तरप्रदेशिक सम्बन्धले राष्ट्रिय एकतालाई बलियो बनाउँछ।
• (ख) सामाजिक सद्भाव तथा सहिष्णुता कायम हुन्छ।
• (ग) सहयोग र सहकार्यको भावनामा वृद्धि हुन्छ।
• (घ) राष्ट्रिय अखण्डता, लोकतान्त्रिक आचरण र सामाजिक एकता मजबुत हुन्छ।
• (ङ) स्रोत साधनको उपयोग भई देश विकासमा सहयोग मिल्छ।
• (च) व्यापार व्यवसायले विकसित बन्ने अवसर पाइन्छ।
• (छ) प्रादेशिक विकासको अन्योन्याश्रित सम्बन्ध हुन्छ।

 

Additional points for class 12 social studies

 

बाग्मती प्रदेश

·  राजनीतिक तथा प्रशासनिक केन्द्र: यो प्रदेश देशको राजनीतिक र प्रशासनिक केन्द्रको रूपमा रहेको छ, जसले विभिन्न सरकारी कार्यालय र निर्णय प्रक्रियालाई सहज बनाएको छ।

·  शैक्षिक अवसरको उपलब्धता: यहाँ उच्च शिक्षा र विशिष्टीकृत अध्ययनका लागि धेरै शैक्षिक संस्थाहरू रहेका छन्, जसले गर्दा ज्ञान र सीप विकासको अवसर सहज छ।

·  सांस्कृतिक विविधता र सम्पदा: बाग्मती प्रदेशमा ऐतिहासिक र सांस्कृतिक महत्त्वका धेरै सम्पदाहरू रहेका छन्, जसले पर्यटन र सांस्कृतिक आदानप्रदानलाई बढावा दिएको छ।

·  आर्थिक गतिविधिमा तीव्रता: यो प्रदेशमा व्यापार, पर्यटन, र सेवा क्षेत्रको तीव्र विकास भएको छ, जसले राष्ट्रिय अर्थतन्त्रमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्‍याएको छ।

कर्णाली प्रदेश

·  भौगोलिक विकटता र दुर्गमता: कर्णाली प्रदेशको धेरै भूभाग भौगोलिक रूपमा विकट र दुर्गम रहेको छ, जसले विकासका गतिविधिहरू सञ्चालन गर्न कठिन बनाएको छ।

·  सीमित शैक्षिक पहुँच: यहाँ उच्च शिक्षा र गुणस्तरीय शिक्षाको पहुँच सीमित छ, जसले गर्दा स्थानीय युवाहरूको क्षमता विकासमा चुनौती रहेको छ।

·  प्राकृतिक सुन्दरता र पर्यटनको सम्भावना: कर्णाली प्रदेश प्राकृतिक सुन्दरता र अनुपम भू-बनोटले भरिपूर्ण छ, जसमा पर्यटन विकासको ठूलो सम्भावना रहेको छ तर पूर्वाधारको कमीले उपयोग हुन सकेको छैन।

·  कृषिमा निर्वाहमुखी प्रवृत्ति: यस प्रदेशको अधिकांश कृषि प्रणाली निर्वाहमुखी रहेको छ, जसले गर्दा व्यावसायिक कृषि विकास र खाद्य सुरक्षामा चुनौती रहेको छ।

गण्डकी प्रदेशमा

·  प्राकृतिक सुन्दरता: गण्डकी प्रदेशमा फेवा, रूपा, बेगनास, तिलिचो तालहरूको सुन्दरतामा डुबुल्की मार्न सकिन्छ। मर्स्याङ्दी नदीमा राफ्टिङ गरेर सेती नदीको सुन्दरमा हराउन सकिन्छ। पातले छाँगो, महेन्द्र तथा चमेरेगुफाको रहस्यलाई नजिकबाट नियाल्न सकिन्छ। माछापुच्छ्रे, धौलागिरि, अन्नपूर्ण आदि हिमशृङ्खलाको दृश्य हेरेर मन्त्रमुग्ध बन्न सकिन्छ।

·  सांस्कृतिक विविधता: गण्डकी प्रदेशलाई गुरुङ, मगर तथा थकाली संस्कृति केन्द्र मानिन्छ। यहाँका विविध भाषा, दोहोरी गीत, नृत्य, वेशभूषा र परिकार पर्यटकका लागि आकर्षक मानिन्छ।

·  पैदलयात्राको सम्भावना: अन्नपूर्ण संरक्षण क्षेत्र विश्वकै उत्कृष्ट पदयात्राको सूचीमा पर्दछ। यसका लागि पोखरा हुँदै मनाङ-मुस्ताङसम्मको यात्रा गर्न सकिन्छ। स्वर्गझैँ सुन्दर लाग्ने यो ठाउँहरू पर्यटकका आकर्षक गन्तव्य मानिन्छन्।

·  साहसिक खेलको सम्भावना: गण्डकी प्रदेशमा प्याराग्लाइडिङको माध्यमबाट चराझैँ आकाशमा उड्न सकिन्छ। बन्जीजम्पिङ र र्‍याफ्टिङ गरी जीवनको भरपूर आनन्द लिन सकिन्छ। विश्वको सर्वोच्च पर्वतहरू आरोहण गरी मनग्य सुन चल्न सकिन्छ।

·  पूर्वाधारको सुविधा: गण्डकी प्रदेशका प्रत्येक पर्यटकीय स्थलमा सुविधाजनक होटलहरू रहेका छन्। यहाँ सडक तथा हवाई यातायातको राम्रो सुविधा छ। यस क्षेत्रमा पर्यटन व्यवसायीको कुनै कमी छैन।

 

Karnali Province

प्रमुख समस्या (Major Problems)

• गरिबी र बेरोजगारी: कर्णाली प्रदेशमा गरिबीको दर उच्च रहेको छ र रोजगारीका अवसरहरू सीमित छन्, जसले युवा जनशक्ति पलायन हुने क्रम बढेको छ।
• खाद्य असुरक्षा: भौगोलिक विकटता र सीमित कृषि उत्पादनका कारण यहाँ खाद्य असुरक्षाको समस्या व्याप्त छ।
• स्वास्थ्य सेवाको अभाव: दुर्गम बस्तीहरूमा गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवाको पहुँच सहज छैन, जसले गर्दा विभिन्न रोगहरूको प्रकोप र मातृ तथा शिशु मृत्युदर उच्च छ।
• शिक्षाको कमजोर गुणस्तर: पूर्वाधारको कमी र योग्य शिक्षकहरूको अभावले शिक्षाको गुणस्तर कमजोर रहेको छ।
• जलवायु परिवर्तनको प्रभाव: जलवायु परिवर्तनका कारण बाढी, पहिरो, खडेरी जस्ता प्राकृतिक प्रकोपहरू बढ्दै गएका छन्, जसले जनजीवन र विकासका पूर्वाधारमा नकारात्मक असर पारेको छ।

विकासको सम्भावना (Development Potential)

• जलविद्युतको विकास: कर्णाली नदी र अन्य साना ठूला नदीहरू जलविद्युत उत्पादनको लागि ठूलो स्रोत हुन्, जसको विकासले राष्ट्रिय ऊर्जामा योगदान पुर्‍याउन सक्छ।
• जडीबुटी तथा गैरकाष्ठ वन पैदावार: यो प्रदेश बहुमूल्य जडीबुटी र गैरकाष्ठ वन पैदावारको भण्डार हो, जसको उचित व्यवस्थापन र प्रशोधनले स्थानीय आय आर्जनमा वृद्धि गर्न सक्छ।
• संस्कृति र परम्पराको संरक्षण: कर्णालीको मौलिक संस्कृति, भाषा, र परम्पराहरू पर्यटनको आकर्षण बन्न सक्छन्, जसको संरक्षण र प्रवर्द्धन आवश्यक छ।
• कृषि र पशुपालनको आधुनिकीकरण: परम्परागत कृषि प्रणालीलाई आधुनिकीकरण गरी उच्च मूल्यका बाली उत्पादन गर्न सकिन्छ। त्यस्तै, पशुपालनलाई व्यवसायिक बनाउन सकिने सम्भावना छ।
• कनेक्टिभिटी र पूर्वाधार विकासमा जोड: सडक, पुल, सञ्चार जस्ता पूर्वाधारको विकासले अन्य क्षेत्रको विकासलाई पनि टेवा पुर्‍याउँछ र लगानी आकर्षित गर्न मद्दत गर्दछ।

 

बाग्मती प्रदेश व्यापार र औद्योगिक केन्द्र हुनुका प्रमुख कारणहरू

• (क) देशको राजधानी:
• बाग्मती प्रदेशमा नेपालको राजधानी सहर 'काठमाडौँ उपत्यका' रहेको छ।
• राजधानी भएकोले यो देशको केन्द्र मानिन्छ।
• त्यसैले पहिलेदेखि नै यो ठाउँ उद्योगी र व्यापारीका लागि आकर्षणको क्षेत्र बन्दै आएको देखिन्छ।
• (ख) ऐतिहासिक स्थल:
• यो प्रदेश प्राचीनकालदेखि नै देशको केन्द्र थियो।
• किराँत तथा मल्ल वंशले यो ठाउँलाई व्यापारको प्रमुख स्थल बनाएका थिए।
• त्यही क्रमले हालसम्म पनि निरन्तरता पाएको देखिन्छ।
• (ग) देशको प्रमुख सहरी क्षेत्र:
• यो प्रदेशमा काठमाडौँ, ललितपुर, भक्तपुर, हेटौंडा, नारायणघाट जस्ता ठूला सहरहरूको विकास भएको छ।
• ठूला सहरहरूकै कारण यो प्रदेशमा उद्योग र व्यापारले अझ बढी विकसित हुने अवसर प्राप्त गरेको छ।
• (घ) पूर्वाधारको विस्तार:
• यो प्रदेशमा उद्योग तथा व्यापारलाई आवश्यक पर्ने यातायात, सञ्चार र विद्युत्को राम्रो विस्तार भएको छ।
• यिनै पूर्वाधारको विस्तारले गर्दा यस क्षेत्रमा वस्तु उत्पादन र आयात-निर्यातमा सहयोग पुगेको देखिन्छ।
• (ङ) अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल:
• नेपालको एक मात्र अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल यहीँ मात्र थियो, जसले गर्दा परदेशसँग उद्योगले विकसित बन्ने मौका पायो।
• त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलकै कारण सामान आयात निर्यातमा मद्दत पुग्यो।
• त्यसैले यो प्रदेश औद्योगिक तथा व्यापारिक केन्द्र बन्न पुगेको हो।

अतिरिक्त बुँदाहरू:

• उच्च जनसङ्ख्या घनत्व: बाग्मती प्रदेशमा जनसङ्ख्याको घनत्व उच्च रहेकोले यहाँ उत्पादित वस्तुहरूको खपतका लागि ठूलो बजार उपलब्ध छ। यसले उद्योग र व्यापारलाई थप प्रोत्साहन मिलेको छ।
• वित्तीय संस्थाहरूको उपलब्धता: यो प्रदेशमा बैंक, वित्तीय संस्था र बीमा कम्पनीहरूको उपस्थिति बलियो छ। यसले उद्योगी र व्यापारीहरूलाई लगानी र वित्तीय कारोबार गर्न सहज बनाएको छ।
• सरकारी नीति र प्रोत्साहन: देशको राजधानी भएको कारणले पनि यो प्रदेशले सरकारी नीति र प्रोत्साहनमा प्राथमिकता पाउने सम्भावना रहन्छ, जसले उद्योग र व्यापारको विकासमा थप मद्दत गर्दछ।